M. Bimmel
Markt 89-87 : De Papegaij
bouwjaar: M.E.
verbouwingen: XIX, 1945, XXd, 2004
huidige functie: winkel
oorspronkelijke functie: woning
Bossche monumenten
Zeer vroege verkaveling
door Ed Hupkens
Het pand Markt 91 is gelegen op een rechthoekig perceel. Dit terrein maakt deel uit van een zeer vroege verkaveling (12e eeuw). Het gebouw heeft een middeleeuwse oorsprong. Het bestaat uit een voorhuis met een vast achterhuis. Het voorhuis omvat vijf niveaus: kelder, begane grond, twee verdiepingen en een zolder. Het pand heeft een met golfpannen gedekt, asymmetrisch zadeldak, dat aan de voorzijde een schild heeft. In de late 19e eeuw heeft het gebouw een nieuwe voorgevel gekregen. Sinds maart 2005 staat het geregistreerd als gemeentelijk monument. Het pand Markt 91 maakt deel uit van een zeer vroege verkaveling (12e eeuw).Foto: Marianne ter Steege. De negentiende-eeuwse, neo-renaissancistische voorgevel is voorzien van witte bepleistering. Op begane grondniveau bevindt zich een moderne winkelpui. De gevel omvat drie vensterassen. De vensteropeningen zijn getoogd en hebben een stucwerkomlijsting met rijk gedecoreerde kuif. De T-vensters op de eerste verdieping hebben oorspronkelijke kozijnen en glas-in-lood bovenlicht. Deze wijzen op een oorspronkelijke woonfunctie. Op de tweede verdieping zijn twee T-vensters voorzien van een kleine, siersmeedijzeren balkonhek. De gevel aan de bovenzijde wordt afgesloten met een kroonlijst. De lijst heeft zwaar geprofileerde consoles met daartussen een paneel in stucwerk. Zowel het voor- als het achterhuis is onderkelderd. Deze kelders zijn voorzien van een tongewelf. Op bouwtekeningen uit 1986 is een samengestelde balklaag ter plaatse van de eerste verdiepingsvloer te zien. De balklaag is bij de verbouwing in 1986 behouden gebleven. Op zolder bevindt zich een aantal geknikte spantbenen met dekbalk. Het pand Markt 91 heeft monumentale waarde vanwege de gevels, de bouwmassa, de situering en als ensemble. In het pand zijn waardevolle bouw- en kunsthistorische elementen aanwezig. Het pand heeft historische betekenis en is representatief voor de ontwikkeling van de stad Den Bosch. |
'n Lutske Brabants, zondag 2 juni 2024
Bouwhistorie
'In den Papagay' (1513)
Markt 89-87
|
Het oorspronkelijke perceel liep tot over de Marktstroom door. Een stenen brug verbond de beide delen. Op het achtererf is sprake van een 'oude mansio' en andere oude gebouwen. Bevond zich hier op het achtererf een stenen woongebouw? Dit gebouw zal via de brug en door 'De Meelpoort' bereikbaar zijn geweest vanaf de openbare straat. Een deel van het achtererf is in de 15de eeuw door de buurman, Dirk de Rover van 'De Moriaan' gekocht. Hier liep een 5 voet (= 1,44 m) brede weg en een brug naar het gebied aan de overzijde van het water waar een stal stond. Deze 15de-eeuwse transactie van een deel van het achtererf blijft gedurende eeuwen gehandhaafd. Uit de akte blijkt dat in die tijd de zijmuur met 'De Moriaan' gemeenschappelijk bezit was. Uit het bouwhistorisch onderzoek weten we dat dit in de praktijk neerkwam op twee koud tegen elkaar aangebouwde muren met een gemeenschappelijke goot. In 1513 verkoopt het klooster Mariënburg het huis en erf, dat zich toen tot aan de Binnendieze uitstrekte, aan Maarten de zoon van Gerrit Hugensz. In die tijd is het bij meerdere mensen in gebruik; vermoedelijk de kramer Arnold Dirxs en de snijder of 'kleercoper' Jan Andriessen. In het cijnsboek van 1520 wordt Lambert van Laerschot aangeslagen. Hij moet 1½ pond was en 1½ pond pepers betalen voor het erf en een geldbedrag voor een keldermond en trap vóór het huis en voor een brug achter het huis. Gezien de wijze van betalen, met behulp van geld in plaats van in nature zoals bij het erf, zijn deze toegevoegde elementen vermoedelijk later aangebracht. Als in 1553 de weduwe Lysbeth van Laerschot het pand bezit, betaalt zij voor vijf schouwen. Haar zoon woont in die | 184 |
|
tijd in een deel van het pand, evenals Marieke Broes, die in de kelder leeft. In 1573 wordt de kramer Wouter Boudewyns of Bauwens vermeld, die het huis in 1564 in bezit heeft gekregen. Hij wordt in het cijnsboek opgevolgd door Hendrik Boudewyns, vermoedelijk zijn zoon. In zijn tijd heeft het huis nog een houten gevel. In 1624 wordt het omschreven als 'een voorhuis, genoemd de Papagay, met zijn kelders, plaats, zomerkeuken, middenhuis, andere plaats en achter- of brouwhuis, uitgaande in de Tolbrugstraat'. Van het huis zoals het er in de 16de eeuw bij stond, zijn de zijmuren, een deel van de balklagen en de kap nu nog aanwezig, evenals de kelder. Restanten van de keldermond en de trap waarover in 1520 gesproken wordt, bevinden zich nog onder de straat aan de rechterzijde van het pand. Ze grenzen aan de voorkelder van 'De Moriaan', waarmee ze in de 16de eeuw in verbinding hebben gestaan. Mogelijk bezat het huis zelf oorspronkelijk ook een voorkelder, aangezien er in 1966 middeleeuws muurwerk is aangetroffen op circa 4 m vóór de rooilijn. Het huis lijkt oorspronkelijk door een dwarsmuur in een voor- en achterhuis te zijn verdeeld. Het voorhuis was met ruim 17 m opvallend diep. Mogelijk was er nog een tweede dwarsmuur, zodat er een vrij unieke indeling in drieën kan zijn geweest. Ook de buurpanden hebben een meer dan normale afmeting van het voorhuis. Aan de rechterzijde is het pand direct tegen 'De Moriaan' aangebouwd, maar het bezat wel een eigen bouwmuur. Gezien de lichtopeningen in de zijmuur van het oudere buurpand, was 'De Papagay' oorspronkelijk minder diep. | 185 |
Literatuur
Bloemers 1967, 173-176; BP R 1203, f 4 (1432); CB 1520 f 12v; CB 1573 f 14v; HT 1553; M 150; vSvY III, 399-400; Z 1502/'3; Z 1505/'6; Z 1506/'7; Z 1552/'53.
A. van Drunen, Gemeentelijk monument
Markt 87-91
BeschrijvingAlgemeen:Het pand aan de noordoostzijde van de Markt is gelegen op een rechthoekig perceel. Dit perceel maakt deel uit van een zeer vroege verkaveling (12de eeuw). Het gebouw heeft een middeleeuwse oorsprong. Het gebouw bestaat uit een voorhuis met vast achterhuis. Het voorhuis omvat vijf niveau’s: kelder, begane grond en twee verdiepingen en zolder. Het pand is voorzien van een met golfpannen gedekt asymmetrisch zadeldak dat aan de voorzijde is voorzien van een schild. In de late negentiende eeuw is het pand voorzien van een nieuwe voorgevel.Voorgevel:Deze negentiende-eeuwse neo-renaissancistische lijstgevel is voorzien van witte bepleistering. Op begane grondniveau bevindt zich een moderne winkelpui. De gevel omvat verder drie vensterassen. De vensteropeningen zijn getoogd en voorzien van een stucwerkomlijsting met rijk gedecoreerde kuif. Opvallend is de diepe negge. De T-vensters op eerste verdiepingniveau hebben oorspronkelijke kozijnen en glas-in-lood bovenlicht. De beide draaiende onderramen zijn recentelijk vernieuwd. Oorspronkelijk zijn de vensters voorzien geweest van kleine siersmeedijzeren balkonhekken. Van deze balkonhekken resteren er nog slechts twee: op het tweede verdiepingniveau. De T-vensters op dit niveau hebben nog de oorspronkelijke kozijnen met bovenlichten. De draaiende onderramen zijn twintigste-eeuwse modernisering. Het pleisterwerk boven de vensters is voorzien van subtiele decoratie in stucwerk. Het pleisterwerk op de muurdammen is gedecoreerd met een paneelmotief, hierdoor wordt een pilasterstelling gesuggereerd. De gevel is aan de bovenzijde afgesloten met een kroonlijst. De lijst is heeft zwaar geprofileerde consoles met daartussen een paneel in stucwerk.Linkerzijmuur:De linkerzijmuur gaat schuil achter de nieuwbouw Markt 95. In deze gevel is middeleeuws muurwerk aanwezig.Rechterzijmuur:De rechterzijmuur is een gemeenschappelijke muur met het buurpand Markt 79-85, beter bekend als De Moriaan. In deze gevel is middeleeuws muurwerk (XII) aanwezig. Het deel van de gevel dat vanaf de openbare weg zichtbaar is, is bepleisterd.Achtergevel:De achtergevel is vanaf de openbare weg niet zichtbaar. Op een foto uit 1964 is te zien dat het een zestiende-eeuwse tuitgevel betreft. Op het tweede verdiepingniveau bevindt zich een venster met vierruits schuivend onderraam en | 1 |
tweeruits bovenlicht. De gevel bevat op zolderniveau een klein venster met draairaam. De gevel is voorzien van een aantal ankers.Interieur:Uit gegevens van de gemeente ‘s-Hertogenbosch, afdeling BAM valt op te maken dat het voorhuis en het achterhuis zijn onderkelderd. Deze kelders zijn voorzien van een tongewelf. Op bouwtekeningen uit 1986 is een samengestelde balklaag ter plaatse van de eerste verdiepingsvloer te zien. De balklaag zou bij deze verbouwing zijn behouden. Op zolder bevindt zich een aantal geknikte spantbenen met dekbalk.Redengevende omschrijvingHet pand heeft monumentale waarde vanwege de gevels, de bouwmassa, de situering en als ensemble. Gegevens die zijn aangeleverd door de gemeente ‘s-Hertogenbosch, afdeling BAM, vermelden dat in het pand waardevolle bouw- en kunsthistorische elementen aanwezig zijn. Het pand heeft historische betekenis en is representatief voor de ontwikkeling van de stad. | 2 |
Gemeente 's-HertogenboschKelder
Markt 89, 85
|
Kelder eind 16e eeuw zeker aanwezig. |
Verkennend onderzoek publieksfuncties kelders aan Markt en Pensmarkt
Mosmans
Markt
G. Moerkerk
| 28 |
Jan Mosmans, Alph.G.J. Mosmans, Oude namen van huizen en straten te Charters
| 1520 |
Charters Provinciaal Genootschap van K & W, 1303 - 1845Akte van verklaring, verleden voor Gerardus van Berckel en Henrik Pelgrom Dirkszn, schepenen van 's-Hertogenbosch, door Walterus Oems Janszoon, dat, aangezien hij huis met erf aan Markt in 's-Hertogenbosch tegen grondrente had verkocht aan Lambert, zoon Willem van den Laarschot, deze Lambert die grondrente kan aflossen in ander geld dan te voren bedongen was, 12 juni 1520.Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) |
|
| 1623 |
Charters Provinciaal Genootschap van K & W, 1303 - 1845Akte van verkoop, verleden voor schepenen van 's-Hertogenbosch, door Boudewijn, zoon wijlen Henrik Wouterzn Boudewijns en Johanna Jandr Eelkens / Peter, zoon wijlen Willem Somers, als man Aalke, en zijn broer Herman, als man Johanna, dochters Henrik Wouterzn Boudewijns en Johanna Eelkens voornoemd / Wouter, zoon Henrik en Johanna voornoemd, aan Peter, zoon Adriaan Wijnants van Dinther, van voorhuis 'De Papegaai' aan Markt tot aan Tolbrugstraat, 30 januari 1623.Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) |
|
| 1624 |
Charters Provinciaal Genootschap van K & W, 1303 - 1845Akte van verkoop door Maria, dochter wijlen Adriaan van Empel en weduwe Peter Adriaanszn van Dinther, aan Dierik Tolinck Aartszn van huis 'De Papegaai', 11 december 1624.Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) |
|
| 1675 |
Charters Provinciaal Genootschap van K & W, 1303 - 1845Akte waarbij Adriaan van Schijndel zich verbindt om aan Marcellus van der Sluise, als gemachtigde van al de geprocedeerde kooppenningen van huis 'De Papegaai', grondrente uit dat huis te betalen, 9 april 1675.Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC) |
Brabants Historisch Informatie Centrum (BHIC)
Adresboeken
Markt 8987
M 150
Markt A 26 (????)
| 1802 | H. Verhulst bron |
| 1822 | Hendrikus Verhulst (oude kleerverkoper) bron |
Hoogen Steenweg C 423 (????)
| 1865 | H.C. Moerkerk (koopman in manufacturen) |
| 1875 | H.C. Moerkerk (koopman in manufacturen) |
Markt C 448 (1880)
| 1881 | H.C. Moerkerk (koopman in manufacturen) - Herman Moerkerk (wijnhandelaar) |
| 1894 | G. Moerkerk |
| 1908 | G.H.H. Moerkerk (garen en band enz.) |
Markt 87 (1908)
| 1910 | G.H.H. Moerkerk (fa H.C. Moerkerk, grossier in garen, band enz.) |
| 1928 | J.J.G. Schreuël |
| 1943 | Th. Bruijsters (kapper) - wed. J.H. Bruijsters-v.d. Berg |
Bossche Encyclopedie |